"Wendyjska Winnica. Cierpkie grona" - Zofia Mąkosa

"Bo tak właśnie jest w życiu. Radość przeplata się ze smutkiem".

Mówiąc i myśląc o II wojnie światowej, widzimy w swojej głowie najczęściej żołnierzy, wojsko, obozy koncentracyjne i zagładę ludności żydowskiej. Jakże więc odmienny wydaje się ukazany tragizm tamtych czasów przez pryzmat przeżyć ludności niemieckiej. Jakże szokująca jest także wzmianka o ówczesnych swastykach na ozdobach choinkowych, czy też nowej wersji świątecznej kolędy z Adolfem Hitlerem w treści. To wszystko ukazuje mało znany nam, Polakom, obraz tej wojny i to właśnie znajdziecie głównie w tej książce.

Zofia Mąkosa to emerytowana nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie, która dzieciństwo spędziła w Chwalimiu – miejscu, w którym dzieje się głównie akcja jej pierwszej powieści. Autorka publikowała artykuły w lokalnej prasie, jej największą pasją jest czytanie książek. Szczęśliwa żona, matka trójki dzieci i babcia. "Wendyjska winnica. Cierpkie grona" to jej debiut prozatorski.

Rok 1938. Potomkowie Wendów, czyli Słowian zamieszkują Chwalim, wieś położoną na pograniczu niemiecko-polskim. Marta Neumann to luteranka, której życiowym celem jest utrzymanie swojego rodzinnego gospodarstwa. Pomagają jej w tym córka Matylda oraz kuzynka Janka, gdyż mąż będący urzędnikiem, nie garnie się do roboty na roli. Tymczasem w Niemczech rośnie w siłę ideologia faszystowska, która dotyka dnia codziennego każdego z mieszkańców Chwalimia.

Zofia Mąkosa w epickim stylu i z godnym podziwu rozmachem, jaki należy docenić, ukazuje specyfikę życia dnia codziennego ludności niemieckiej na prowincji, tuż przed wybuchem najokrutniejszej z wojen. Myślę, że dla nas, Polaków to temat dość mało znany i zarazem drażliwy, gdyż wyczuleni na swoją tragedię, zbyt często odbieramy naszym oprawcom prawo do przeżywania własnej. Autorka z odczuwalnym, obiektywnym podejściem, pokazuje w jaki sposób faszyzm wpływał na losy zwykłych ludzi. Pokazuje to, jak trudne w tamtych czasach stało się zachowanie zasad uczciwości i moralności dla wielu Niemców. Unaocznia także to, że wielu z nich nie stałoby się oprawcami, gdyby nie wybuch wojny i społeczne przyzwolenie na upodlenia innych. Ten uniwersalny przekaz odnosi się do każdej wojny i każdego konfliktu na świecie - warto o tym pamiętać.

Niezwykle szokującym okazało się dla mnie w tej powieści odwzorowanie życia zwykłego człowieka w czasach panowania Hitlera. Pojawiające się na każdej publicznej imprezie patrole Hitlerjugend,  czy też propaganda w postaci przywoływania Nemmersdorf to przykłady tego, jak ideologia faszystowska zdominowała każdy obszar życia przeciętnego Niemca. Niemożność swobodnego wypowiadania swoich opinii i brak zaufania do sąsiada z naprzeciwka to codzienność ówczesnych mieszkańców Trzeciej Rzeszy. Zofia Mąkosa kreśli ten ponury obraz, nie wybielając jednak Niemców, wręcz przeciwnie – podkreśla, że niektórzy prawdziwie wierzyli w moc i potęgę swojego wodza.

Autorka zgodnie z konwencją epickiej prozy, pokazuje różnorodne portrety bohaterów, których losy, w większości pełne tragizmu, śledzi się z zapartym tchem. Bardzo ważnym jest także szeroko zaakcentowany motyw przedwojennej wsi i religijności jej mieszkańców. Zofia Mąkosa na przykładzie Marty pokazała bowiem mentalność mieszkańców prowincji, ich stosunek do ziemi, niepokonane dążenie do poświęcenia się dla niej, ale także obecne wówczas obyczaje i tradycje. Idą za tym dość obszerne opisy, jakie niektórych czytelników mogą nieco znużyć. W warstwie tej moją uwagę zwrócił niemal sensualny opis wypieku chleba przez matkę i córkę. 

Jest wojna, jest propaganda, ale są przede wszystkim ludzie uwikłani bez swojej zgody w faszystowską machinę  śmierci. I to właśnie na ich losach najbardziej skupiałam się podczas lektury "Cierpkich gron". Historia Neumannów i pozostałych bohaterów jest pełna przeróżnych barw i odcieni, dzięki czemu znajdziecie w tej książce niemal wszystko – od miłości i namiętności po nienawiść oraz okrucieństwo.

Egzemplarz recenzencki otrzymany od Wydawnictwa Książnica.