"Towarzystwo opieki nad zwierzętami" - Jiří Robert Pick

"Myślę, że każdy powinien opiekować się tym rodzajem zwierząt, jakie lubi".

Podtytuł tej książki, czyli "Humorystyczna – jeśli to możliwe – opowieść z getta" już na wstępie zmroził mnie swoim dość makabrycznym wydźwiękiem. Jak można bowiem w ogóle w humorystyczny sposób ukazać cokolwiek związanego z gettem, czyli całym Holokaustem? Czy jest to możliwe? Jedynie tylko wtedy, gdy humor ten jest bardzo gorzki niczym piołun oraz czarny jak smoła. Humor, który nie wywołuje śmiechu, lecz śmiech przez łzy.

Jiří Robert Pick to czeski pisarz żydowskiego pochodzenia, żyjący w latach 1925-1983, będący także satyrykiem, parodystą i autorem tekstów. Należał do pokolenia twórców tzw. "złotych lat sześćdziesiątych". W swojej twórczości operował głównie paradoksem i nonsensem.

Czternastoletni Toni miał dziewięć lat, gdy wybuchła II wojna światowa. Bohater przebywa obecnie w szpitalu na terenie getta, w którym leczy gruźlicę. Leżąc na szpitalnym łóżku. obserwuje otaczającą go rzeczywistość i pewnego dnia wpada na pomysł założenia towarzystwa opieki nad zwierzętami. Swoim pomysłem próbuje zarazić innych.

Czy może być coś bardziej absurdalnego od tego, że ludzie traktowani przez Niemców gorzej niż zwierzęta, zakładają towarzystwo mające za zadanie opiekować się właśnie zwierzętami, których de facto w getcie praktycznie nie ma? Absurd goni absurd, a fatalizm jest widoczny w każdym akapicie tej historii, w każdym zdaniu i w każdym słowie. Cała ta książka to ociekająca makabrycznym klimatem opowieść o tym, jak przetrwać w piekle. Opowieść skłaniająca do myślenia i w zasadzie nadal trudno mi uwierzyć, że ktoś wpadł na pomysł ukazania Holokaustu, próbując jednocześnie wywołać uśmiech na twarzy. Na mojej się on nie pojawił ani razu.

To nic, że z dnia dzień mieszkańcy getta znikają, wywiezieni w kolejnym transporcie, nie wiadomo gdzie. To nic, że niektórzy protestują przeciwko zbyt małym porcjom jedzenia, wprowadzając głodówkę i z głodu umierając. To nic, że przyjaciel Toniego zostaje zastrzelony podczas ucieczki. To już tak nie szokuje. Wstrząsa natomiast czytelnikiem i głównym bohaterem schwytanie ratlerka sturmbannführera SS o wdzięcznym imieniu Fifinka w celu zaopiekowania się psem, a następnie zabicie i trafienie mięsa zwierzęcia do żołądków członków stowarzyszenia. Wymowny opis jedzonego psiego mięsa urasta do rangi największej zbrodni w miejscu, w którym codziennie umiera wielu ludzi. Z tą różnicą, że Toni do śmierci przedstawicieli swojego gatunku zdążył się już przyzwyczaić, a do śmierci zwierząt nie. To szokujące i niezwykle wymowne, pełne ukrytego znaczenia i prawdy o tamtych okrutnych czasach.

Jeszcze bardziej wymownym wątkiem i widocznie symbolicznym jest poświęcenie się oraz opieka Toniego nad myszą Helgą, którą za wszelka cenę chce utrzymać przy życiu. Głównemu bohaterowi bardziej zależy na ocaleniu swojej małej przyjaciółki, niż życiu współbraci, podzielających z nim podobny los. To niestety potwierdza, że Holokaust potrafił znieczulić każdą jednostkę, a mysz staje się tutaj symbolem małego zwycięstwa – przedłużając jej egzystencję każdego dnia, Toni utrzymywał w sobie nadzieję. Nadzieję na przetrwanie, czyli na życie.

"Towarzystwo opieki nad zwierzętami" to krótka, bo posiadająca ponad sto pięćdziesiąt stron książka, którą czytało mi się niezwykle trudno. Trudno ze względu na temat, jaki został w niej wyeksponowany, ale także ze względu na formę przekazu, która do łatwych nie należy. To książka dość drastyczna w swojej żartobliwej formie.