"Można powiedzieć, że profesjonalność zeszła do lamusa, ustępując miejsca dyletanckiej improwizacji, populizmowi i politycznej poprawności" - Wywiad z Jerzym Stypułkowskim

Czy jest wśród Was ktoś, kto lubi instytucję urzędu w naszym kraju? Z pewnością nieliczni odpowiedzą twierdzącą na tak zadane pytanie. Po przeczytaniu książki Jerzego Stypułkowskiego pt. "Skandynawska wieża Babel. Studium udręki szwedzkiego urzędnika", która bezpośrednio dotyka tematyki pracy w urzędzie, pytania jakie chciałam zadać autorowi same pojawiały się w mojej głowie. Dlatego też dzisiaj chciałabym Was zaprosić na rozmowę z Jerzym Stypułkowskim - osobą, która pracę w urzędzie zna od przysłowiowej podszewki.

Link do recenzji - KLIK

Jerzy Stypułkowski to gdańszczanin, mieszkający od ponad trzydziestu lat w Sztokholmie, gdzie ukończył studia na kierunkach historia literatury, informatyka i bibliotekoznawstwo. Autor przez wiele lat wykonywał zawód bibliotekarza w National Library of Sweden, na chwilę obecną natomiast zajmuje się pisaniem. W 2002 r. wydał powieść pt. "Decyzja".

awiola: Jak zdefiniowałby Pan pojęcie urzędu?

Jerzy Stypułkowski: Urząd z definicji jest organem administracji publicznej. Royal National Library of Sweden (Kungliga biblioteket), będąca inspiracją dla mojej powieści, jest urzędem i jednocześnie biblioteką narodową. Trend ostatnich lat, polegający na wprowadzaniu do instytucji państwowych modelu zarządzania rynkowego, nie ominął biblioteki, a towarzyszące jemu racjonalizacje, efektywizacje, logizacje, typizacje i innowacje przeobraziły ją w biurokratycznego molocha. W mojej powieści urząd staje się symbolem zniewolenia. 

awiola: Szwecja to kraj, który rozwojowo jest z pewnością o wiele dalej niż Polska, a jednak i w nim występują biurokratyczne patologie, co pokazuje Pan w swojej książce. Czy widzi Pan zatem jakiś sposób na uzdrowienie takiego chorego, zbiurokratyzowanego systemu?

Jerzy Stypułkowski: Problemem jest polityzacja sektora państwowego. Urzędy, nie tylko te administrujące kulturę, lecz również mające w pieczy edukację, służbę zdrowia, sądownictwo i wiele innych sfer życia publicznego, stały się "folwarkami" niespełnionych polityków, bądź byłych polityków (jak powieściowy Runar). O kondycji bibliotek czy szpitali decydują nie fachowcy lecz politycy i podlegli im biurokraci. Można powiedzieć, że profesjonalność zeszła do lamusa, ustępując miejsca dyletanckiej improwizacji, populizmowi i politycznej poprawności. 

awiola: Czym według Pana charakteryzuje się homo biurocraticus? Czy Pana osoba wpisuje się w taką charakterystykę?

Jerzy Stypułkowski: "Homo biurocraticus" to mol kancelaryjny, z pokorą poddający się reżymowi biurokratycznej ceremonii i siejący atmosferę zniewolenia z efektywnością maszynki do utylizacji dokumentów. To niewolnik rutyny, wyzbyty refleksji nad sobą i pozbawiony autoironii .

K. jest omotany mackami biurokratycznego molocha… jednak zachowuje świadomość własnego uwikłania w mechanizmy ubezwłasnowolnienia i to zapewne różni go od "homo biurocraticus" czy "homo suecus". 

awiola: Czy główny bohater, nazwany po prostu - K. jest Pana alter ego?

Jerzy Stypułkowski: W jakimś stopniu, niewątpliwie. Jest jednak również rezultatem kompilacji cech osobowości różnych outsiderów, których dane mi było poznać w mojej biurowej odysei.

awiola: Ile trwało napisanie i doszlifowanie tak obszernego dzieła jakim jest "Skandynawska Wieża Babel. Studium udręki szwedzkiego urzędnika"?

Jerzy Stypułkowski: Pierwszą wersję zatytułowaną "Wieża Babel" napisałem jakieś pięć lat temu. Zajęło mi to około pół roku. Z końcem roku 2012 powróciłem do tekstu, rozszerzając go o około 200 stron i szlifując. Jeśli chodzi o stylistykę, zależało mi na tym, aby tekst uczynić łatwiejszym w odbiorze, dlatego dokonałem radykalnych cięć w wielostronowych zdaniach.

Doprawdy, niełatwo jest uwieść czytelnika opisem biurowych przestrzeni i urzędniczych przepychanek! Być może było to przedsięwzięcie utopijne?… 

awiola: Myślę, że nie było to przedsięwzięcie utopijne, skoro zbiera Pan tak dobre recenzje. Skąd pomysł na umieszczenie na okładce książki obrazu Pietera Bruegla?

Jerzy Stypułkowski: Wieża Babel to jedna z najlepszych, znanych mi metafor upadku cywilizacji. Znalazłem zatem kluczowe pojęcie, które w adekwatny sposób oddaje treść mojej powieści. W tym sensie jest Skandynawska wieża Babel traktatem o upadku języka i degradacji słowa poprzez wprzągnięcie go w infernalną przestrzeń politycznych komunałów, biurokratycznej nowomowy i celebryckiego bełkotu. 

awiola: Jak długo zajęło Panu znalezienie wydawcy?

Jerzy Stypułkowski: Bez zbytniej przesady powiem, że łatwiej jest napisać książkę niż znaleźć wydawcę. Rynek wydawniczy jest dotknięty patologią, pisarze nie posiadający dorobku są ignorowani przez wydawców i na nic zda się dobijanie do spiżowych bram, jeśli wcześniej nie zaistniało się w literaturze. Dość powiedzieć, że pomimo dwóch wydanych powieści jestem nadal w sytuacji debiutanta. Odnoszę wrażenie, że niewielu spośród krajowych wydawców zadaje sobie trud zapoznania się z proponowanymi im tekstami. Mam na myśli renomowane wydawnictwa literackie, których jest doprawdy niedużo i w których sferze zainteresowania są - konstatuję to ze smutkiem - jedynie dobrze sprzedający się pisarze.

Widoki dla ambitniejszej literatury, do której śmiem zaliczać swoje teksty, są koszmarne. Komercjalizacja pisanego słowa sięgnęła apogeum. Dla mnie poszukiwanie wydawcy było, jest i chyba pozostanie mordęgą. Inną sprawą jest promocja, bez której książka, niezależnie od jej wartości, jest praktycznie bez szansy zaistnienia. W tej materii nie lada odkryciem stał się dla mnie wspaniały świat literackich blogów. Zaangażowanie i pasja do literatury internetowych recenzentek (i recenzentów) jak Pani, Awiolo, otwiera pisarzom drogę do czytelnika. Dzięki Wam za to!

Jest swoistym paradoksem, że o znalezieniu się w ekskluzywnym gronie literackiego Olimpu w dalszym ciągu decyduje wąskie gremium opiniodawców i recenzentów spółki Agora S.A.

Pozostaje mieć nadzieję, że ten monopol, zawłaszczony przez media głównego nurtu, zostanie przełamany w miarę trafiania internetu pod strzechy. 

awiola: Też mam taką nadzieję. W swoim dorobku posiada Pan również wydaną w 2002 r. powieść pt. "Decyzja". Opowie Pan coś więcej na temat tej książki?

Jerzy Stypułkowski: "Decyzja" jest objętościowo niewielką książką, lecz bardzo dla mnie istotną. Traktuje o stanie duszy dotkniętej bezsensem i smutkiem istnienia. Jest przesycona melancholią i dużo w niej czystej poezji. Zdaniem garstki czytelników mogłaby stać się książką kultową … jednak – zapewne z winy nieudolnego wydawcy – dotąd nie udało jej się dotrzeć do szerszego czytelnika. 

awiola: Jakie są Pana dalsze plany literackie? Tworzy Pan obecnie nową książkę?

Jerzy Stypułkowski: Mam kilka projektów, które wymagają dopracowania. Nowa książka jest już właściwie gotowa, choć na razie ociągam się z szukaniem wydawcy. Świadomy czekających mnie katuszy, przedłużam sielankę robieniem kolejnych korekt i uzupełnień. Mam nadzieję, że tekst nie będzie przestylizowany…

Styl powieści jest ironiczny i sarkastyczny, a jej narracja nieporównanie szybsza od "Skandynawskiej wieży Babel" i obfita w punkty zwrotne. Książka opowiada o Polsce doby dogorywającego komunizmu i pierwszych dekad ery postsolidarnościowej. Jej bohater Józef C. ("C" jak Casanova) to egocentryk i erotoman, a właściwie maniak seksualny, chamuś i mitoman z korzeniami w ortodoksji katolickiej, ma wizję zbawienie świata poprzez seks. Jego odyseja obejmuje czas blisko czterdziestu lat, począwszy od wieku ministranckiego i obozów harcerskich, poprzez okres studiów uniwersyteckich, okres cinkciarski, czas działalności klubowej, dobę emigracji, zagraniczne wojaże, uwikłanie w tajnych służbach, działalność biznesową i rolę pokątnego sutenera, aż po czasy dzisiejsze z wtórnym nawróceniem się bohatera. Moją intencją było spleść los Józefa C. z losami Trzeciej Rzeczypospolitej w jej burzliwej drodze rozwoju, znaczonej momentami chwały i degradacji. Rodzaj literacki określiłbym mianem powieściowej burleski. 

awiola: Brzmi intrygująco, będziemy zatem czekać na tę książkę. Od ponad trzydziestu lat mieszka Pan w Sztokholmie. Co skłoniło Pana do emigracji?

Jerzy Stypułkowski: Czułem się skłóconym z życiem outsiderem. Jako bezpartyjny i wieczny kontestator nie widziałem dla siebie miejsca w socjalistycznych realiach ówczesnej Polski. 

awiola: Czy będąc w kraju odwiedza Pan polskie biblioteki?  

Jerzy Stypułkowski: Moje pobyty w kraju stały są rzadkie i krótkie i nie starcza mi czasu na odwiedzanie bibliotek. Wyjątkiem jest biblioteka PAN w Gdańsku z jej pięknym gmachem w neogotyckim stylu. 

awiola: Z pewnością obserwuje Pan wskaźnik czytelnictwa w Szwecji. Jakie są Pana spostrzeżenia na ten temat?

Jerzy Stypułkowski: Czytelnictwo w Szwecji ma się dobrze i znajduje się w ścisłej czołówce europejskiej.

Pozwolę sobie przytoczyć dane z Rocznika Statystycznego :

"W okresie ostatnich 25 lat grupa czytających książki regularnie ma tendencję wzrostową. Między 1988 do 2012 wzrosła liczba osób, które deklarowały przeczytanie w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy jakiejś książki co najmniej raz w tygodniu, z 28 do 38 procent. Wzrost miał miejsce przede wszystkim w pierwszej dekadzie 21 wieku i był związany z obniżą podatku VAT, a także powstaniem nowych miejsc sprzedaży książek, zwiększoną sprzedażą książek w miękkiej oprawie i falą literatury kryminalnej ze świetnie sprzedającymi się pisarzami”. 

awiola: Szkoda, że w naszym kraju nie mamy takich statystyk. Co najchętniej czyta Jerzy Stypułkowski?

Jerzy Stypułkowski: Chętnie wracam do klasyków jak Proust, Conrad, Tomasz Mann, Franz Kafka, Elias Canetti, Samuel Beckett, Flaubert, Henry James i paru innych, także klasyków polskich, przede wszystkim trochę zapomnianego niemniej świetnego Michała Choromańskiego, Witkacego, Schulza.

Z pisarzy współczesnych moim ulubionym jest Wiesław Myśliwski, którego Traktat o skubaniu fasoli jest, moim zdaniem, najwybitniejszą polską powieścią, bardzo cenię prozę Włodzimierza Odojewskiego, Euschego Rylskiego, Antoniego Libery, Olgi Tokarczuk, lecz także krótkie opowiadania Marka Nowakowskiego. Moimi szwedzkimi faworytami są Carl-Johan Vallgren, Jacques Werup i charyzmatyczny poeta Bruno K. Öijer. 

awiola: Jakich rad udzieliłby Pan osobom chcącym wydać swoją pierwszą książkę?

Jerzy Stypułkowski: Nastaw się na cierpliwość i nie zrażaj się odpowiedziami odmownymi. Wykorzystaj czas czekania na pracę nad formą. Z pisaniem jest jak ze sportem – bez ciężkich treningów niezmiernie trudno jest osiągnąć sukces. Najważniejsza jest jednak wiara w swój talent, no i sam proces pisania, kiedy to udana metafora może rozbłysnąć blaskiem meteorytu. 

awiola: Co na koniec chciałby Pan przekazać czytelnikom mojej strony?

Jerzy Stypułkowski: Przekazuję Wam serdeczne pozdrowienia i gratuluję portalu!

Dziękuję Panu Jerzemu za fascynującą rozmowę, która utwierdziła mnie w przekonaniu, że nasza książkowa blogosfera ma siłę przebicia i warto pisać o literaturze. Polecam Wam zapoznać się z twórczością autora i zgłębić studium udręki szwedzkiego urzędnika. A ja czekam na zapowiadaną powieść, której fabuła już teraz mnie zaciekawiła.